Cietrzew Tetrao tetrix (Linneusz, 1758) to osiadły ptak należący do rodziny głuszcowatych, zwyczajowo określanych mianem kuraków leśnych. Zasiedla środkową i częściowo północną Eurazję, od zachodnich regionów Anglii i Szkocji po północno-wschodnie regiony Chin i północne Korei. W przeszłości występował na terenie całej Polski. Obecnie spotykany liczniej tylko w północno-wschodniej części kraju (głównie poligon w Orzyszu i Kotlina Biebrzańska), w Karpatach Zachodnich (zwłaszcza Tatry i Torfowiska Orawsko-Podhalańskie) oraz w Sudetach Zachodnich (Góry Izerskie i Karkonosze). 
Najczęściej zamieszkuje lasy na terenach podmokłych, sąsiadujące z powierzchniami otwartymi lub półotwartymi – bagnami, łąkami i uprawami leśnymi, a także kompleksy podmokłych łąk i bagien usytuowane zwykle w dolinach rzek – z zakrzewieniami lub zadrzewieniami wierzbowymi, brzozowymi i olchowymi. Ostojami są ponadto rozległe mszary torfowisk wysokich oraz mało wilgotne lub wręcz suche biotopy leśne przerywane poligonami wojskowymi i innymi powierzchniami o charakterze nieużytków. W górach zasiedla przede wszystkim lasy reglowe z licznymi lukami oraz strefę górnej granicy lasu.
Zmiany siedliskowe – będące najczęściej wynikiem osuszenia terenu i innych działań gospodarczych człowieka, są podstawową przyczyną zaniku gatunku. W konsekwencji ubożeje bowiem baza osłonowa i żerowa, a także wzrasta penetracja ostoi przez zespół drapieżników i człowieka, co przyczynia się do spadku sukcesu lęgowego i wzrostu śmiertelności ptaków. Opisane zmiany środowiskowe postępują, stąd – mimo objęcia cietrzewia ochroną gatunkową w 1995 roku (w tym ochroną strefową), jego liczebność systematycznie maleje i w 2015 roku wynosiła około 500 osobników. Regresowi liczebności towarzyszy kurczenie się areału występowania i izolacja przestrzenna niektórych populacji.
Cietrzew jest ptakiem wielkości kury domowej, odznaczającym się wyraźnym dymorfizmem płciowym wyrażonym zwłaszcza odmiennym ubarwieniem szaty osobników dorosłych. W upierzeniu samca dominuje czerń, z którą kontrastuje biel podogonia oraz lusterek i pręg na skrzydłach. Samica, nieco mniejsza od samca, ma szatę od rdzawo- do złotobrązowej, z wyraźnym srebrnoszarym lub czarnobrązowym, falistym wzorem. 
Okres godowy u tego poligamicznego gatunku rozpoczyna się około połowy marca i trwa do początków czerwca (pozorne toki odbywają się także jesienią). Szczyt aktywności tokowej przypada w Polsce, w zależności od regionu, między 15 kwietnia a 15 maja. Na tokowisku spotykamy najczęściej od jednego do kilkunastu samców. Tokowiska grupowe mają ustaloną strukturę socjalną i przestrzenną. W części centralnej znajdują się rewiry kogutów dominujących (zwykle w trzecim roku życia i starszych), spośród których samice wybierają partnerów. Miejscami toków – nierzadko wykorzystywanymi przez dziesiątki lat, są śródleśne łąki, halizny, zręby lub uprawy, torfowiska, a czasem grunty użytkowane rolniczo. 
W końcu kwietnia lub w pierwszych dniach maja samica rozpoczyna składanie jaj – najczęściej 7-10, które samotnie wysiaduje w ciągu 25-27 dni. Gniazdo stanowi płytki dołek wygrzebany w ziemi i wyłożony suchymi źdźbłami traw, mchem, liśćmi i pojedynczymi piórami. Zwykle jest dobrze ukryte wśród traw, wrzosów lub ziołorośli, nierzadko pod nawisem gałęzi. Może być usytuowane w młodniku, a także na uprawie leśnej, łące lub skraju torfowiska. Kury mogą gniazdować w tych samych zakątkach w kolejnych latach.
Pisklęta są typowymi zagniazdownikami, którymi opiekuje się wyłącznie samica. Rozwijają się bardzo szybko i po 10-14 dniach zaczynają latać, a w wieku 5 miesięcy osiągają masę około 1 kg, czyli niewiele mniejszą niż ptaki dorosłe. Stadko rodzinne trzyma się razem do jesieni. W pierwszych dwóch tygodniach życia podstawę pożywienia piskląt stanowi pokarm zwierzęcy, przede wszystkim owady, w tym poczwarki mrówek, pajęczaki, gąsienice. Później, podobnie jak u ptaków dorosłych, zaczyna dominować pokarm roślinny – liście, pąki, kwiatostany i owoce roślin zielnych oraz drzew i krzewów.
Robert Kamieniarz